2013 онд болсон EBS 10 дахь удаагийн олон улсын баримтат киноны наадамд ирүүлсэн бүтээлүүдийн дунд <Ян Гелийн агуу туршилт> байсан ба энэ бүтээл нь Данийн архитектор, хот төлөвлөлтийн архитектор Ян Гель болон түүний хамтрагчдын хийсэн гайхалтай туршилтуудыг танилцуулсан маш сэтгэл хөдөлгөм баримтат кино юм.
Ян Гель 1971 онд "Life Between Buildings – Using Public Space" нэртэй ном хэвлүүлсэн. Тэрээр энэ номондоо барилга байгууламж гэхээсээ илүү барилга хоорондын зай, өөрөөр хэлбэл хотын орон зай, нийтийн орон зай чухал болохыг онцолсон байна.Копенгагены төсөл эрт 1960-аад оноос эхэлсэн. Өнөө үед эдгээр зүйлсийг энгийн зүйл гэж үздэг боловч автомашины хэрэглээг дэлгэрүүлэж байсан эрин үед маш шинэлэг санаа, адал явдал байв. Ян Гель бол машин, барилга байгууламж гэхээсээ илүү хүн, хотын орон зайг эрхэмлэдэг хотын мэргэжилтэн байсан бөгөөд энэ туршилтаараа Копенгагены иргэд болон дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа хүмүүсийн зүрх сэтгэлийг маш ихээр хөдөлгөж чадсан хүн юм.
<Ян Гелийн агуу туршилт>-ыг тэрээр болон түүний хамтран ажиллагсад дэлхийн өөр өөр хотуудад туршиж үзсэн бөгөөд үүнд дэлхийн хамгийн хурдацтай хөгжиж буй Хятадын хотууд, Копенгаген, Нью-Йоркийн Манхэттэн, Австралийн Мельбурн, Бангладешийн Дака, Шинэ Зеландад Кристчерч зэрэг хотууд багтжээ. Түүнчлэн одоо биднээс асууж байна. Бидний одоо үед дасан зохицож амьдарч байгаа энэ амьдралын орчин хамгийн сайн нь мөн үү. Үнхээр сэтгэл хангалуун байна уу? Тэгээд дахин асууж байна. Танд үүнийг өөрчлөх бодол байна уу?
Киноны эхэнд Ян Гель нь Ле Корбюзье болон бусад модернист архитектор, хот төлөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийг хатуу шүүмжилдэг. Гудамжаар явж байгаа хэнийг ч барьж аваад хотын дизайныг даатгасан ч модернистуудаас илүү хийх байсан гэж хатуухан дайрсан. Дараа нь уг кинонд өнгөрсөн үеийн модернистуудын өнгөрсөнд бүтээсэнтэй адил орон сууцны битүү ширэнгэ болон хувирч байгаа Хятадын хотуудын бодит байдлыг харуулсан байна. Гудамжинд уулзаж, мэнд ус мэдэлцэж, бараа бүтээгдэхүүн худалдан авч, харилцан яриа өрнүүлдэг байсан ч асар том бетон ширэнгэн үүрэнд дарагдаж, зурагт, ухаалаг утастай нөхөрлөж амьдарч буй ганцаардсан хэсэг бүлэг хүмүүсийг харуулсан байна.
Копенгаген, Манхэттен, Дака, Мельбурн хотуудад хийсэн туршилтууд ч бас сэтгэл хөдөлгөм. Бродвэйн замын хөдөлгөөнийг хааж, зорчих хэсгийг явган хүний орон зай болгон хувиргах үед тэнд ямар үйл ажиллагаа өрнөсөн нь сонирхол татаж байна. Мельбурн хотын эзгүйрсэн арын гудамжууд кафетай, аюулгүй, эрч хүчтэй орон зай болж сэргэж буй түүх, Дака хотын иргэд автомашинаас илүү явган зорчигч, нийтийн тээврийг илүү анхаарч, бодлогоо өөрчлөхийг шаардсан түүхүүд ч бас тэмүүлэл, сэтгэл хөдлөлийг мэдрүүлж байна.
Киноны оргил үе бол 2011 онд болсон гэнэтийн газар хөдлөлтийн дараа Кристчерч хотын төв бараг бүхэлдээ сүйрсний дараа сэргээн босгосон түүх юм. Кристчерч хотод ирэхэд төслийг хариуцаж байсан Ян Гелийн хамтрагчид иргэдээс хамгийн түрүүнд асуусан асуулт бол "ямар хотыг хүсч байна вэ?" Кристчерч хотын 500,000 орчим хүн амаас 105,000 нь сэтгэгдэл илгээжээ. Иргэдийн санал бодол харилцан адилгүй байсан ч нягт нямбай дүн шинжилгээ хийснээр нийтлэг хариултыг олж авч чадсан байна. Тэр нь дөрвөн давхар хүрэхгүй нам давхрын хотыг иргэд хүсч байсан.
Зам дагуу дэлгүүрүүд эгнэж, хүмүүс сууж амардаг, хуучны дурсамж нь хадгалагдаж үлдсэн хот болоосой гэж иргэд хүсч байлаа. Гэвч иргэдийн хүсэлд нийцүүлэн хот байгуулдаггүй. Учир нь хот төлөвлөлтөд оролцож буй хөрөнгө оруулагч, хувийн хэвшил иргэдээсээ өөрөөр ашиг болох, өөрөөр хэлбэл өндөр хоттой болохыг хүсдэг.
Эцэст нь бодлого боловсруулагчид хэд хэд зөвлөлдөж, төлөвлөгөөгөө шинэчлэн боловсруулж, хотын өнгө төрхийг өөрчилсөн. Эцсийн буулт бол дунджаар 7 давхар хот юм. Кристчерч хотын иргэдийн тавны нэгээс илүү хувь нь шаардлагаа илэрхийлсэн тул тэд найдаж байсантай ойролцоо хоттой болж чаджээ. Иргэд хүчээ цуглуулж, дуу хоолойгоо өргөхгүй бол хот маань аж ахуйн нэгжүүдийн хүсэлд нийцүүлэн өөрчлөгдөнө гэдгийг <Ян Гелийн агуу туршилт> тодорхой өгүүлсэн.
Иргэд <амьдрахад таатай хот>-ыг хүсдэг ч компаниуд <зархад амархан хот>-ыг хүсдэг. Компаниуд амь насаараа дэнчин тавьж, хүссэн хот руугаа гүйдэг ч иргэд нь элсний ширхэг мэт чимээгүй, ажилдаа шамдан амьдардаг. Эцсийн дүндээ хот хэний хүсэл зоригоор өөрчлөгдөх вэ?
Сайн иргэд гэж хэн бэ? Ямар хотыг хүсэж байгаагаа тод илэрхийлэж мэддэг иргэд сайн иргэн биш үү? Сайхан хот гэж хаа ч байхгүй. Сайн иргэд амьдардаг газар сайхан хот болно. Иргэд таны гарт.
Эх бичвэр: Сөүл хотын Их сургуулийн проф Чон Сог
Орчуулга: Ариунжаргалан & Гүүгл орчуулга
Jan Gehl, The Human Scale 2013
part1: https://youtu.be/rKeeNswp54g
part2: https://youtu.be/6pGnx9_ujmI
part3: https://youtu.be/_zfxe2tKqXU
part4: https://youtu.be/cf9-ju70Vm4
part5: https://youtu.be/jFLT3TXxGA4