Лондон хотын хотжилт ба нийгмийн эрүүл мэнд

Английн аж үйлдвэржилтийн эрэн үед Лондон г.м томоохон хотуудад үүсэж байсан хамгийн ноцтой асуудал нь нийтийн эрүүл мэндийн асуудлууд байсан бөгөөд шалтгаан нь үйлдвэржилт, хотжилт зэргээс шалтгаалсан бүх төрлийн утаа болон усны ариун цэврээс шалтгаалсан халдварт өвчлөл байсан юм. Эдгээр үзэгдэл нь амьдарч байгаа орчин хэр чухал талаар цаашлаад бид яагаад хотыг төлөвлөн газар ашиглалтыг тогтоож хууль дүрмээр хотжихын чухлыг харуулж чадсан жишээнүүд билээ.  

1. Нийтийн эрүүл мэндийн тухай хууль(Public Health Act) 

Холер өвчин 

Энэ хуулийг санаачлагч архитектор Эдвин Чадвик нь ядуусын ариун цэврийн асуудлыг судалж 1842 онд тэрээр "Их Британийн хөдөлмөр эрхэлж буй хүн амын эрүүл ахуйн байдал" номоо хэвлүүлсэн байна. Энэ судалгаагаар иргэдийн эрүүл мэндэд зарцуулсан болон өвчлөлийн улмаас зарцуулах мөнгөн дүнг дараах байдлаар хэмнэх боломжтойг тодруулан засгийн газарт санал болгожээ. Үүнд:

• ус зайлуулах суваг, бохирын хангамжийг сайжруулах

• байшин, гудамж, зам дээрх бүх хог хаягдлыг зайлуулах

• ундны цэвэр усаар хангах

• тосгон болгонд эмнэлгийн ажилтан томилох зэрэг алхмыг санал болгосон ч засгийн газар нь дэмжээгүй байна. 

1848 онд холерын дахин хүчтэй дэгдэлт гарсны дараа засгийн газар арга хэмжээ авахаас өөр аргагүй болж, Нийгмийн эрүүл мэндийн тухай хуулийг баталсан байна. 

Дээрх арга хэмжээг хотын хэмжээнд эрчимжүүлэх шаардлага 1854 онд 3 дах холерийн тархалт гарснаар дахин батлагджээ. Энэ тархалтын талаар Лондон хотын ядуусын дүүргийн эмч Жон Сноу судалж, бохирдсон усыг холер өвчин дамжуулж байгааг нотолсон байна. Тэрээр Лондонгийн өвчний тархалтыг байршлаар нь судлахад тухайн бүс дэх худгын ойролцоо тохиолдлууд тасралтгүй бүртгэгдсэн байсныг илрүүлж. Үүнийг батлахын тулд тэрээр бохирдсон худгуудыг хааж худгын усан хангамжийг түр зогсоосноор өвчин тархлат намдсан байна.

2. Цэвэр агаарын тухай хууль (Clean Air Act)

Лондон смог

1952 оны 12 дугаар сарын 5-9 өдөр 

Лондон хотын зарим хэсэгт үзэгдэх орчин маш муудсан тул явган зорчигчид хөлөө харах боломжгүй... Олон хүмүүс зүгээр л зам дээр машинаа орхисон. .....Уушгины хатгалгаа, бронхит өвчнөөр нас барах, эмнэлэгт хэвтэх тохиолдол нэмэгдэж, ....үхэр сүрэг амьсгал боогдож үхсэн гэж мэдээлэв. Хэдийгээр манан тав хоног үргэлжилж, 12-р сарын 9-нд намжсан ч хэдэн долоо хоногийн дараа мэдээлсэн мэдээгээр 4000 орчим хүн нас барсан тухай мэдээлснээр ноцтой байдлыг ойлгосон. Утааны нөлөө удаан үргэлжилсэн боловч өнөөгийн тооцоогоор нас барсан хүний тоо 12,000 орчим байна... 

1956 онд Цэвэр агаарын тухай(Clean Air Act) хуулийг баталжээ. Уг актаар хотын хэмжээнд утаагүй бүсүүдийг байгуулж, ахуйн халаалт болон үйлдвэрийн зууханд нүүрс шатаахыг хязгаарласан. Түүгээр ч зогсохгүй орон сууцны эзэд байгалийн хий, цахилгаан гэх мэт халаалтын янз бүрийн эх үүсвэрт шилжих боломжийг олгох тэтгэлэгийг засгийн газраас  санал болгосон. Цэвэр агаарын тухай хууль нь байгаль орчны түүхэн дэх томоохон үйл явдал гэж тооцогддог бөгөөд энэ нь Их Британийн нийгмийн эрүүл мэндийг сайжруулахад тусалсан юм.(https://www.britannica.com/event/Great-Smog-of-London)

Хашааны тухай

Хашаа яагаад хэрэгтэй вэ?

Хашааны функц

Oлон хүн сууршисан хот газар хувийн эзэмшлээ тодорхойлох, хулгай, гэмт хэргээс биеэ гэр бүлээ хамгаалах, хувийн амьдралаа гудамжнаас(олон нийтээс) тусгайрлах г.м 

Хашааны тухай Солонгос ойлголт

1. Солонгос ид хотжилтын үед хашаанууд хулгай, гэмт хэрэг их үед нохой тэжээдэг байсан, мөн гаднаа ил жорлон, усны цооногтой. Орчин үед хотжилтоос шалтгаалан нохойг хашаанд биш гэрт ихэвчлэн тэжээдэг болсон. 
2. Хашааны дээд болон доод хэсэгт ногоон ургамал тавих(идэх ойр зуурын нарын ногоо бас тарина), хашаандаа хот газар бол ваартай ногоо тавих ч зарим тохиолдолд өргөн зайтай бол төрөл бүрийн амтлагч кимчи зэргийг вааранд дарж тавидаг. Айл болгон нэг ямар нэг байдлаар мод тарисан, ургамал ургуулсан байх нь элбэг. 
3. Солонгос нутаг газар нутаг жижиг тул иймэрхүү тусдаа байртай байна гэдэг маш чухал үл хөдлөх өмч болдог. ОСы дахин төлөвлөлт явагдах тохиолдолд зөрүү мөнгө гэж төлхөөргүй газрын үнэлгээ өндөр. Суурин нийгэм байсных өөрийн болгон тордож авахдаа сайн. Ус сайтай тул ямар ч ургамал, ногоо төвөггүй сайн ургах ба ногоо тарих нь энэ хүмүүст хийх ёстой ажлынх нь нэг. 
4. Солонгосын хувьд суурин соёлтой, өөрийн гэрийн урд талбайг коммунити үйл ажилллагаа их үүсдэг орон зай гэж үзхээс гадна, хашаанаас давсан гудамж талбайтай харилцах хөршийн холбоог чухалчилан авч үздэгээс шалтгаалан ихэвчлэн хүний цээжээр татах хэмжээний өндөртэй. 
5. Нөгөө талаас хашааг баридаг материал нь шавар блок байсан ба энэ нь хөрсөнд суухдаа муу, усанд эмтэрдэг тул өндөрлөх боломжгүй байсан зэрэг нь одоог хүртэл хашааны өндрийг энэ хэмжээний өндөртэй хадгалагдан үлдээсэн байна. 2010 оны үеэс хашаагүй болгох талаар журамлан хэд хэдэн хотын байршилд хувийн орон сууцны хашааг нураах хөдөлгөөн өрнүүлсэн боловч оршин суугчидын хувийн орон зайд хэт халдсан, тухгуй байдлыг үүсгэж байсан зэрэг нь иргэдэд таалагдсангүй. 

Seoul, Dongdaemun-gu

Хашааны тухай Монгол ойлголт

1. Ихэвчлэн иргэдийн нийгмээс мэдрэх сэтгэл зүйтэй холбоотой. Хуулгай, гэмт хэрэг их үед хашаа өндөрсөж нохой тэжээнэ, хашааны дээд ирмэг хурц төмөр ХАМГААЛАЛТТАЙ байна. 
2. Энэ нь гэр хороолол гэлтгүй Улаанбаатрын гэр болон орон сууцны хорооллоос гадна бүх л аймаг сумдад уламжлал болсон. Гэр хорооллын хашаан дотор нүхэн жорлон, амбар байх нь элбэг. Хотын төвийн хашаа ихээр үүссэн шалтгаан нь газар олголтын үед кадастрын дижитал бүртгэл давхарддаг чанартай биш, хашаа заавал барисан байхыг шаарддаг, түүнчлэн байгууллагын өмчийг хамгаалах, авто зогсоол, талбайг хянах зэрэг шалтгаанууд таамаглагдаж байгаа.
3. Шороон талбайтай, хөрсний бохирдол их тул шарилж ургана. Мод тарих нь маш ховор. Ногоо тарих нь бүүр ч ховор. Хуурай усны дутагдалтайгаас(ундны ус хүртэл худгаас авдаг) мөн нүүдэлчин соёлт иргэд тул энэ хашаа байшинд насаараа амьдрахгүй ба өөр нэг боломж олдвол хотын төврүү эсвэл тэр хавь дахин төлөвлөлтөнд орвол ОС-д орох хүсэл өндөртэйгээс шалтгаалдаг.   
4. Улаанбаатар хотын хамгийн анхны гэр хорооллын хашаа болох Гандангийн дэнж. Хүний биеийн өндрөөс ойролцоогоор 1.5 дахин давсан, Очбаярын хэлснээр морь унаж орж гарах хаалга зэргээс шалтгаалан хаалга өндөр, дагаад хашаа өндөрссөн байх магадлалтай. Бүхэл модыг уртааш хэлхэх байдлаар хашааг босгодгоос харьцангүй өндөр байх боломжтой.  
5. Сүүлийн үед Нийслэлээс хотын төвийн хашаа нураах талаар хөдөлгөөн эрчимтэй өрнүүлж байгаа. Зорилго нь явган зорчих орчныг сайжруулах, явган замын үргэжилсэн байдлыг бий болгох зэргээс гадна хотын өнгө үзэмжийг сайжруулах.  

Gandan Google

Zuragt Google

Khurd khoroolol

Zaisan Google

Munkh-Erdene Dembereltseren facebook

Хашааны асуудал

• Хотын төвд хашаалаад байгаа уул шалтгааныг төрөлжүүлэн илрүүлэх
• Хашааг хаана хийж болох хаана хийвэл болохгүй вэ зэрэг нэгдсэн шалгууртай болох, тэр шалгуур нь уг зорилго болох явган зам болон хотын замын сүлжээг дэмжих болхоос дан ганц өнгө үзэмж гэх нь иргэний хувийн өмчид халдсан, үндэслэл дутагталтай үйлдэл болж байна.   
• Хашаалж буй тохиолдолд хэр өндөр ямар материал байх талаар заавартай болгон мөрдүүлэх. Энэ нь ОС хороололд ихэвчлэн яригдах байх.
• гэр хороололд хөршийн холбоог сайжруулах, олон нийтийн талбай байраар хангах, дэд бүтэцжүүлэх нь дээрх хашаалах асуудлыг тодорхой хэмжээнд шийдэх боломжтой. 

Ян Гелийн агуу туршилт(Баримтат кино, агуулгын товч)

2013 онд болсон EBS 10 дахь удаагийн олон улсын баримтат киноны наадамд ирүүлсэн бүтээлүүдийн дунд <Ян Гелийн агуу туршилт> байсан ба энэ бүтээл нь Данийн архитектор, хот төлөвлөлтийн архитектор Ян Гель болон түүний хамтрагчдын хийсэн гайхалтай туршилтуудыг танилцуулсан маш сэтгэл хөдөлгөм баримтат кино юм.

Ян Гель 1971 онд "Life Between Buildings – Using Public Space" нэртэй ном хэвлүүлсэн. Тэрээр энэ номондоо барилга байгууламж гэхээсээ илүү барилга хоорондын зай, өөрөөр хэлбэл хотын орон зай, нийтийн орон зай чухал болохыг онцолсон байна.Копенгагены төсөл эрт 1960-аад оноос эхэлсэн. Өнөө үед эдгээр зүйлсийг энгийн зүйл гэж үздэг боловч автомашины хэрэглээг дэлгэрүүлэж байсан эрин үед маш шинэлэг санаа, адал явдал байв. Ян Гель бол машин, барилга байгууламж гэхээсээ илүү хүн, хотын орон зайг эрхэмлэдэг хотын мэргэжилтэн байсан бөгөөд энэ туршилтаараа Копенгагены иргэд болон дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа хүмүүсийн зүрх сэтгэлийг маш ихээр хөдөлгөж чадсан хүн юм.

<Ян Гелийн агуу туршилт>-ыг тэрээр болон түүний хамтран ажиллагсад дэлхийн өөр өөр хотуудад туршиж үзсэн бөгөөд үүнд дэлхийн хамгийн хурдацтай хөгжиж буй Хятадын  хотууд, Копенгаген, Нью-Йоркийн Манхэттэн, Австралийн Мельбурн, Бангладешийн Дака, Шинэ Зеландад Кристчерч зэрэг хотууд багтжээ. Түүнчлэн одоо биднээс асууж байна. Бидний одоо үед дасан зохицож амьдарч байгаа энэ амьдралын орчин хамгийн сайн нь мөн үү. Үнхээр сэтгэл хангалуун байна уу? Тэгээд дахин асууж байна. Танд үүнийг өөрчлөх бодол байна уу?

Киноны эхэнд Ян Гель нь Ле Корбюзье болон бусад модернист архитектор, хот төлөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийг хатуу шүүмжилдэг. Гудамжаар явж байгаа хэнийг ч барьж аваад хотын дизайныг даатгасан ч модернистуудаас илүү хийх байсан гэж хатуухан дайрсан. Дараа нь уг кинонд өнгөрсөн үеийн модернистуудын өнгөрсөнд бүтээсэнтэй адил орон сууцны битүү ширэнгэ болон хувирч байгаа Хятадын хотуудын бодит байдлыг харуулсан байна. Гудамжинд уулзаж, мэнд ус мэдэлцэж, бараа бүтээгдэхүүн худалдан авч, харилцан яриа өрнүүлдэг байсан ч асар том бетон ширэнгэн үүрэнд дарагдаж, зурагт, ухаалаг утастай нөхөрлөж амьдарч буй ганцаардсан хэсэг бүлэг хүмүүсийг харуулсан байна.

Копенгаген, Манхэттен, Дака, Мельбурн хотуудад хийсэн туршилтууд ч бас сэтгэл хөдөлгөм. Бродвэйн замын хөдөлгөөнийг хааж, зорчих хэсгийг явган хүний ​​орон зай болгон хувиргах үед тэнд ямар үйл ажиллагаа өрнөсөн нь сонирхол татаж байна. Мельбурн хотын эзгүйрсэн арын гудамжууд кафетай, аюулгүй, эрч хүчтэй орон зай болж сэргэж буй түүх, Дака хотын иргэд автомашинаас илүү явган зорчигч, нийтийн тээврийг илүү анхаарч, бодлогоо өөрчлөхийг шаардсан түүхүүд ч бас тэмүүлэл, сэтгэл хөдлөлийг мэдрүүлж байна.

Киноны оргил үе бол 2011 онд болсон гэнэтийн газар хөдлөлтийн дараа Кристчерч хотын төв бараг бүхэлдээ сүйрсний дараа сэргээн босгосон түүх юм. Кристчерч хотод ирэхэд төслийг хариуцаж байсан Ян Гелийн хамтрагчид иргэдээс хамгийн түрүүнд асуусан асуулт бол "ямар хотыг хүсч байна вэ?" Кристчерч хотын 500,000 орчим хүн амаас 105,000 нь сэтгэгдэл илгээжээ. Иргэдийн санал бодол харилцан адилгүй байсан ч нягт нямбай дүн шинжилгээ хийснээр нийтлэг хариултыг олж авч чадсан байна. Тэр нь дөрвөн давхар хүрэхгүй нам давхрын хотыг иргэд хүсч байсан.

Зам дагуу дэлгүүрүүд эгнэж, хүмүүс сууж амардаг, хуучны дурсамж нь хадгалагдаж үлдсэн хот болоосой гэж иргэд хүсч байлаа. Гэвч иргэдийн хүсэлд нийцүүлэн хот байгуулдаггүй. Учир нь хот төлөвлөлтөд оролцож буй хөрөнгө оруулагч, хувийн хэвшил иргэдээсээ өөрөөр ашиг болох, өөрөөр хэлбэл өндөр хоттой болохыг хүсдэг.

Эцэст нь бодлого боловсруулагчид хэд хэд зөвлөлдөж, төлөвлөгөөгөө шинэчлэн боловсруулж, хотын өнгө төрхийг өөрчилсөн. Эцсийн буулт бол дунджаар 7 давхар хот юм. Кристчерч хотын иргэдийн тавны нэгээс илүү хувь нь шаардлагаа илэрхийлсэн тул тэд найдаж байсантай ойролцоо хоттой болж чаджээ. Иргэд хүчээ цуглуулж, дуу хоолойгоо өргөхгүй бол хот маань аж ахуйн нэгжүүдийн хүсэлд нийцүүлэн өөрчлөгдөнө гэдгийг <Ян Гелийн агуу туршилт> тодорхой өгүүлсэн.

Иргэд <амьдрахад таатай хот>-ыг хүсдэг ч компаниуд <зархад амархан хот>-ыг хүсдэг. Компаниуд амь насаараа дэнчин тавьж, хүссэн хот руугаа гүйдэг ч иргэд нь элсний ширхэг мэт чимээгүй, ажилдаа шамдан амьдардаг. Эцсийн дүндээ хот хэний хүсэл зоригоор өөрчлөгдөх вэ?

Сайн иргэд гэж хэн бэ? Ямар хотыг хүсэж байгаагаа тод илэрхийлэж мэддэг иргэд сайн иргэн биш үү? Сайхан хот гэж хаа ч байхгүй. Сайн иргэд амьдардаг газар сайхан хот болно. Иргэд таны гарт.

Эх бичвэр: Сөүл хотын Их сургуулийн проф Чон Сог

Орчуулга: Ариунжаргалан & Гүүгл орчуулга

Jan Gehl, The Human Scale 2013

part1: https://youtu.be/rKeeNswp54g

part2: https://youtu.be/6pGnx9_ujmI

part3: https://youtu.be/_zfxe2tKqXU

part4: https://youtu.be/cf9-ju70Vm4

part5: https://youtu.be/jFLT3TXxGA4